1-8. จกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา

[188-195] เอกวิหารีติ จตูสุปิ อิริยาปเถสุ เอกากี หุตฺวา วิหรนฺโตฯ วิเวกฏฺโฐติ วิวิตฺตฏฺโฐ, เตนาห ‘‘นิสฺสทฺโท’’ติฯ สติยา อวิปฺปวสนฺโตติ สติยา อวิปฺปวาเสน ฐิโต, สพฺพทา อวิชหนวเสน ปวตฺโตฯ อาตาปีติ วีริยสมฺปนฺโนติ สพฺพโส กิเลสานํ อาตาปนปริตาปนวเสน ปวตฺตวีริยสมงฺคีภูโตฯ ปหิตตฺโตติ ตสฺมิํ วิเสสาธิคเม เปสิตจิตฺโต, ตตฺถ นินฺโน ตปฺปพฺภาโรติ อตฺโถฯ หุตฺวา อภาวากาเรนาติ อุปฺปตฺติโต ปุพฺเพ อวิชฺชมาโน ปจฺจยสมวาเยน หุตฺวา อุปฺปชฺชิตฺวา ภงฺคุปรมสงฺขาเตน อภาวากาเรนฯ อนิจฺจนฺติ นิจฺจธุวตาภาวโตฯ อุปฺปาทวยวนฺตตายาติ ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนโตฯ ตาวกาลิกตายาติ ตงฺขณิกตายฯ วิปริณามโกฏิยาติ วิปริณามวนฺตตายฯ จกฺขุญฺหิ อุปาทาย วิการาปชฺชเนน วิปริณมนฺตํ วินาสํ ปฏิปีฬํ ปาปุณาติฯ นิจฺจปฏิกฺเขปโตติ นิจฺจตาย ปฏิกฺขิปิตพฺพโต เลสมตฺตสฺสปิ อนุปลพฺภนโตฯ ทุกฺขมนฏฺเฐนาติ นิรนฺตรทุกฺขตาย ทุกฺเขน ขมิตพฺพโตฯ ทุกฺขวตฺถุกฏฺเฐนาติ นานปฺปการทุกฺขาธิฏฺฐานโตฯ สตตสมฺปีฬนฏฺเฐนาติ อภิณฺหตาปสภาวโตฯ สุขปฏิกฺเขเปนาติ สุขภาวสฺส ปฏิกฺขิปิตพฺพโตฯ ตณฺหาคาโห มมํการภาวโตฯ มานคาโห อหํการภาวโตฯ ทิฏฺฐิคาโห ‘‘อตฺตา เม’’ติ วิปลฺลาสภาวโตฯ วิราควเสนาติ วิราคคฺคหเณนฯ ตถา วิมุตฺติวเสนาติ วิมุตฺติคฺคหเณนฯ

ปสาทาว คหิตา ทฺวารภาวปฺปตฺตสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ สมฺมสนจารจิตฺตํ ทฺวารภูตมโนติ อธิปฺปาโยฯ

ฉฏฺเฐ อารมฺมเณ เตภูมกธมฺมา สมฺมสนจารสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ

ยถา ปฐมสุตฺเต ปญฺจ ปสาทา คหิตา, น สสมฺภารจกฺขุอาทโย, เอวํ ตติยสุตฺเต น ปสาทวตฺถุกจิตฺตเมว คหิตํฯ น ตํสมฺปยุตฺตา ธมฺมาฯ เอวญฺหิ อวธารณํ สาตฺถกํ โหติ อญฺญถา เตน อปเนตพฺพสฺส อภาวโตฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ จตุตฺถสุตฺตาทีสุฯ ชวนปฺปตฺตาติ ชวนจิตฺตสํยุตฺตาฯ

จกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ธาตุสุตฺตวณฺณนา

[196] อากาสธาตุ รูปปริจฺเฉทตาย รูปปริยาปนฺนนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘เสสาหิ รูป’’นฺติ วุตฺตํฯ นามรูปนฺติ เตภูมกํ นามํ รูปญฺจ กถิตํฯ

ธาตุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ขนฺธสุตฺตวณฺณนา

[197] สพฺพสงฺคาหิกปริจฺเฉเทนาติ ธมฺมสงฺคณฺหนปริยาเยนฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สุตฺเตฯ เตภูมกาติ คเหตพฺพา สมฺมสนจารสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ

ขนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

11. อนุสยสุตฺตวณฺณนา

[200] ทุติยวคฺเค อตฺตโนติ อายสฺมา ราหุโล อตฺตโน สวิญฺญาณกํ กายํ ทสฺเสติฯ ปรสฺสาติ ปรสฺส อวิญฺญาณกกายํ ทสฺเสติฯ ปรสนฺตาเน วา อรูเป ธมฺเม อคฺคเหตฺวา รูปกายเมว คณฺหนฺโต วทติฯ อปเร ‘‘อสญฺญสตฺตานํ อตฺตภาวํ สนฺธาย ตถา วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ ปุริเมนาติ ‘‘อิมสฺมิํ สวิญฺญาณเก กาเย’’ติ อิมินา ปเทนฯ ปจฺฉิเมนาติ ‘‘พหิทฺธา’’ติ อิมินา ปเทนฯ เอเต กิเลสาติ เอเต ทิฏฺฐิตณฺหามานสญฺญิตา กิเลสาฯ เอเตสุ วตฺถูสูติ อชฺฌตฺตพหิทฺธาวตฺถูสุฯ สมฺม…เป.… ปสฺสตีติ ปุพฺพภาเค วิปสฺสนาญาเณน สมฺมสนวเสน, มคฺคกฺขเณ อภิสมยวเสน สุฏฺฐุ อตฺตปจฺจกฺเขน ญาเณน ปสฺสติฯ

อนุสยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. อปคตสุตฺตวณฺณนา

[201] ‘‘อหเมต’’นฺติ อหํการาทีนํ อนวเสสปฺปหาเนน อจฺจนฺตเมว อปคตํฯ

อปคตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทฺวีสูติ ปฐมวคฺคาทีสุฯ เทสนาย อเสกฺขภูมิยา เทสิตตฺตา อเสกฺขภูมิ กถิตาฯ ปฐโมติ ปฐมวคฺโค ‘‘สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา’’ติอาทินา อายาจนฺตสฺส, ทุติโย อนายาจนฺตสฺส เถรสฺส อชฺฌาสยวเสน กถิโตฯ วิมุตฺติปริปาจนียธมฺมา นาม วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตา สทฺธินฺทฺริยาทโยฯ เตน ปน วิปสฺสนาย กถิตตฺตา กถิตา เอวาติฯ ตํตํเทสนานุสาเรน หิ เถโร เต ธมฺเม ปริปากํ ปาเปสิฯ ตถา หิ ภควา ทุติยวคฺคํ อนายาจิโตปิ เทเสสิฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

ราหุลสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

8. ลกฺขณสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค

1. อฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา

[202] อายสฺมา จ ลกฺขโณติอาทีสุ ‘‘โก นามายสฺมา ลกฺขโณ, กสฺมา จ ‘ลกฺขโณ’ติ นามํ อโหสิ, โก จายสฺมา โมคฺคลฺลาโน, กสฺมา จ สิตํ ปาตฺวากาสี’’ติ ตํ สพฺพํ ปกาเสตุํ ‘‘ยฺวาย’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ ลกฺขณสมฺปนฺเนนาติ ปุริสลกฺขณสมฺปนฺเนนฯ

อีสํ หสิตํ ‘‘สิต’’นฺติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘มนฺทหสิต’’นฺติฯ อฏฺฐิสงฺขลิกนฺติ นยิทํ อวิญฺญาณกํ อฏฺฐิสงฺขลิกมตฺตํ, อถ โข เอโก เปโตติ อาห ‘‘เปตโลเก นิพฺพตฺต’’นฺติฯ เอเต อตฺตภาวาติ เปตตฺตภาวาฯ น อาปาถํ อาคจฺฉนฺตีติ เทวตฺตภาวา วิย น อาปาถํ อาคจฺฉนฺติ ปกติยาฯ เตสํ ปน รุจิยา อาปาถํ อาคจฺเฉยฺยุํ มนุสฺสานํฯ ทุกฺขาภิภูตานํ อนาถภาวทสฺสนปทฏฺฐานา กรุณาติ อาห ‘‘การุญฺเญ กตฺตพฺเพ’’ติฯ อตฺตโน จ สมฺปตฺติํ พุทฺธญาณสฺส จ สมฺปตฺตินฺติ ปจฺเจกํ สมฺปตฺติสทฺโท โยเชตพฺโพฯ ตทุภยํ วิภาเวตุํ ‘‘ตํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อตฺตโน สมฺปตฺติํ อนุสฺสริตฺวา สิตํ ปาตฺวากาสีติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ธมฺมธาตูติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ สนฺธาย วทติฯ ธมฺมธาตูติ วา ธมฺมานํ สภาโวฯ

อิตโรติ ลกฺขณตฺเถโรฯ อุปปตฺตีติ ชาติฯ อุปปตฺติสีเสน หิ ตถารูปํ อตฺตภาวํ วทติฯ โลหตุณฺฑเกหีติ โลหมเยเหว ตุณฺฑเกหิฯ จรนฺตีติ อากาเสน คจฺฉนฺติฯ อจฺฉริยํ วตาติ ครหจฺฉริยํ นาเมตํฯ จกฺขุภูตาติ สมฺปตฺตทิพฺพจกฺขุกา, โลกสฺส จกฺขุภูตาติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ยตฺราติ เหตุอตฺเถ นิปาโตติ อาห ‘‘ยตฺราติ การณวจน’’นฺติฯ อญฺญตฺร หิ ‘‘ยตฺร หิ นามา’’ติ อตฺโถ วุจฺจติฯ อปฺปมาเณ สตฺตนิกาเย เต จ โข วิภาเคน กามภวาทิเภเท ภเว, นิรยาทิเภทา คติโย, นานตฺตกายนานตฺตสญฺญิอาทิวิญฺญาณฏฺฐิติโย, ตถารูเป สตฺตาวาเส จ สพฺพญฺญุตญฺญาณญฺจ เม อุปเนตุํ ปจฺจกฺขํ กโรนฺเตนฯ

โคฆาตโกติ คุนฺนํ อภิณฺหํ หนนโกฯ เตนาห ‘‘วธิตฺวา วธิตฺวา’’ติฯ ตสฺสาติ คุนฺนํ วธกกมฺมสฺสฯ อปราปริยกมฺมสฺสาติ อปราปริยเวทนียกมฺมสฺสฯ พลวตา โคฆาตกกมฺเมน วิปาเก ทียมาเน อลทฺโธกาสํ อปราปริยเวทนียํ ตสฺมิํ วิปกฺกวิปาเก อิทานิ ลทฺโธกาสํ ‘‘อวเสสกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ ปฏิสนฺธีติ ปาปกมฺมชนิตา ปฏิสนฺธิฯ กมฺมสภาคตายาติ กมฺมสทิสภาเวนฯ อารมฺมณสภาคตายาติ อารมฺมณสฺส สภาคภาเวน สทิสภาเวนฯ ยาทิเส หิ อารมฺมเณ ปุพฺเพ ตํ กมฺมํ ตสฺส จ วิปาโก ปวตฺโต, ตาทิเสเยว อารมฺมเณ อิทํ กมฺมํ อิมสฺส วิปาโก จ ปวตฺโตติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสนา’’ติฯ ภวติ หิ ตํสทิเสปิ ตพฺโพหาโร ยถา ‘‘โส เอว ติตฺติโร, ตานิเยว โอสธานี’’ติฯ นิมิตฺตํ อโหสีติ ปุพฺเพ กตูปจิตสฺส เปตูปปตฺตินิพฺพตฺตนวเสน กโตกาสสฺส ตสฺส กมฺมสฺส นิมิตฺตภูตํ อิทานิ ตถา อุปฏฺฐหนฺตํ ตสฺส วิปากสฺส นิมิตฺตํ อารมฺมณํ อโหสิฯ โสติ โคฆาตโกฯ อฏฺฐิสงฺขลิกเปโต ชาโต กมฺมสริกฺขกวิปากตาวเสนฯ

อฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. เปสิสุตฺตวณฺณนา

[203] โคมํสเปสิโย กตฺวาติ คาวิํ วธิตฺวา วธิตฺวา โคมํสํ ผาเลตฺวา เปสิโย กตฺวาฯ สุกฺขาเปตฺวาติ กาลนฺตรํ ฐปนตฺถํ สุกฺขาเปตฺวาฯ สุกฺขาปิยมานานํ มํสเปสีนญฺหิ วลฺลูรสมญฺญาฯ

เปสิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปิณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[204] นิปฺปกฺขจมฺเมติ วิคตปกฺขจมฺเมฯ

4. นิจฺฉวิสุตฺตวณฺณนา

[205] อุรพฺเภ หนตีติ โอรพฺภิโกฯ เอฬเกติ อเชฯ

5. อสิโลมสุตฺตวณฺณนา

[206] นิวาปปุฏฺเฐติ อตฺตนา ทินฺนนิวาเปน โปสิเตฯ อสินา วธิตฺวา วธิตฺวา วิกฺกิณนฺโตฯ

6. สตฺติสุตฺตวณฺณนา

[207] เอกํ มิคนฺติ เอกํ ทีปกมิคํฯ

7. อุสุโลมสุตฺตวณฺณนา

[208] การณาหีติ ยาตนาหิฯ ญตฺวาติ กมฺมฏฺฐานํ ญตฺวาฯ

8. สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา

[209] สุโณติ ปูเรตีติ สูโต, อสฺสทมกาทิโกฯ

9. ทุติยสูจิโลมสุตฺตวณฺณนา

[210] เปสุญฺญูปสํหารวเสน อิโต สุตํ อมุตฺร, อมุตฺร วา สุตํ อิธ สูเจตีติ สูจโกฯ อนยพฺยสนํ ปาเปสิ มนุสฺเสติ สมฺพนฺโธฯ

10. กุมฺภณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[211] วินิจฺฉยามจฺโจติ รญฺญา อฑฺฑกรเณ ฐปิโต วินิจฺฉยมหามตฺโตฯ โส หิ คามชนกายํ กูเฏติ วญฺเจตีติ คามกูฏโกติ วุจฺจติฯ เกจิ ‘‘ตาทิโส เอว คามเชฏฺฐโก คามกูฏโก’’ติ วทนฺติฯ สเมน ภวิตพฺพํ, ‘‘ธมฺมฏฺโฐ’’ติ วตฺตพฺพโตฯ รหสฺสงฺเค นิสีทนวเสน วิสมา นิสชฺชาว อโหสิฯ

กุมฺภณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. สสีสกสุตฺตวณฺณนา

[212] ผุสนฺโตติ เถยฺยาย ผุสนฺโตฯ

3. นิจฺฉวิตฺถิสุตฺตวณฺณนา

[214] มาตุคาโม สสฺสามิโก อตฺตโน ผสฺเส อนิสฺสโรฯ วฏฺฏิตฺวาติ ภสฺสิตฺวา อปรํ คนฺตฺวาฯ

4. มงฺคุลิตฺถิสุตฺตวณฺณนา

[215] มงฺคนวเสน อุลตีติ มงฺคุลิ, วิรูปพีภจฺฉภาเวน ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘วิรูปํ ทุทฺทสิกํ พีภจฺฉ’’นฺติฯ

5. โอกิลินีสุตฺตวณฺณนา

[216] อุทฺธํ อุทฺธํ อคฺคินา ปกฺกสรีรตาย อุปฺปกฺกํฯ เหฏฺฐโต ปคฺฆรณวเสน กิลินฺนสรีรตาย โอกิลินีฯ อิโต จิโต จ องฺคารสมฺปริกิณฺณตาย โอกิรินีฯ เตนาห ‘‘สา กิรา’’ติอาทิฯ องฺคารจิตเกติ องฺคารสญฺจเยฯ สรีรโต ปคฺฆรนฺติ อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉานิ เสทคตานิฯ ตสฺส กิร รญฺโญติ ตสฺส กาลิงฺคสฺส รญฺโญฯ นาฏกินีติ นจฺเจ อธิกตา อิตฺถีฯ เสทนฺติ เสทนํ, ตาปนนฺติ อตฺโถฯ

โอกิลินีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อสีสกสุตฺตวณฺณนา

[217] อสีสกํ กพนฺธํ หุตฺวา นิพฺพตฺติ กมฺมายูหนกาเล ตถา นิมิตฺตคฺคหณปริจยโตฯ

7-11. ปาปภิกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา

[218-222] ลามกภิกฺขูติ หีนาจารตาย ลามโก, ภิกฺขุเวสตาย, ภิกฺขาหาเรน ชีวนโต จ ภิกฺขุฯ จิตฺตเกฬินฺติ จิตฺตรุจิยํ ตํ ตํ กีฬนฺโตฯ อยเมวาติ ภิกฺขุวตฺถุสฺมิํ วุตฺตนโย เอวฯ

ปาปภิกฺขุสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

ลกฺขณสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ